Wien Universität, Acta fac. art. 4, f 112b; Wien Erzbisch.
Consist.Arch (Kopie)
RAMPACH B.,Evangelisches Österreich 1. Beilagen 3; KINK 1, 238;
WIEDEMANN,
Geschichte der Reformation 1, 11f Anm.2; Conspectus 2, 102ff (Ungenau:
Korrekturen bei
GOLDMANN, Universität Wien, 16)
Magnifico
Domino Rectori (1) et aliis clarissimis viris, Studium Laudatissimum Viennense Regentibus, Dominis suis colendissimis. Salutem cum paratis obsequiis. Post diligentem dogmatis Lutherani discussionem, Rector Magnifice et Doctissimi Viri, Sanctissimus Dominus Bullam contra certos errores edidit, (2) et mihi, licet invito, (3) publicandam in certis partibus iniunxit: quod ego strenue feci nulla veritus pericula, in Ecclesia Misniensi, Merseburgensi et Brandenburgensi; (4) aliis Episcopis, Principibus et Studiis Generalibus partim coram, partim per literas insinuavi. Functurus ergo officio meo, Vestris Paternitatibus copiam Bullae in Urbe impressam, Sigillo Praelati et subscriptione Notarii munitam transmitto, (5) quantum ex me est orans et obsecrans, ac Summi Pontificis nomine requirens et praecipiens, ut quatenus fieri poterit, omnes Vestrae iurisdictioni subiectos sub debita Obedientia convocetis, ac eis convocatis Bullam publicetis; (6) mandando eisdem iuxta continentiam Bullae, ne quisquam articulos condemnatos vel legendo, vel disputando aut scribendo defendat, laudet, doceat aut affirmet, sub poenis in Bulla contentis (7) et Exclusionis ab Universitate: (8) Libros quoque Lutheri et adhaerentium sub eisdem poenis mandetis per eos Rectori Universitatis praesentari, qui omnes et singulos comburi publice faciat, (9) et de his, ubi opus fuerit, fideliter testimonium perhibere poteritis, nisi essent aliqui Doctores Theologi aut iuris Canonici, qui zelo veritatis ac ad excutiendos errores, non ad invertendam veritatem, huiusmodi libros de Licentia Rectoris et totius Consilii, in quo conscientiam Vestram oneramus, apud se retinerent. (10) In hoc facietis iussum Sedis Apostolicae, rem Deo gratam, Ecclesiae utilem et fidelibus salutarem. Datum Ingolstadii 14. Octobris Anno Domini Millesimo Quingentesimo Vicesimo. Vestrae Magnificentiae et Dominationibus obsequiosus Joannes Eckius Protonotarius et Nuncius Apostolicus (11). |
Seiner
Magnifizenz, dem Herrn
Rektor, Nach sorgfältiger Diskussion der lutherischen Lehre, Magnifizenz und gelehrte Herren, hat der Heilige Vater eine Bulle gegen gewisse Irrtümer ausgehen lassen und mich beauftragt, freilich gegen meinen Willen, diese in gewissen Gebieten zu veröffentlichen. Ich habe das mit Fleiß, ohne Furcht vor Gefahren, in den Diözesen Meißen, Merseburg und Brandenburg getan. Anderen Bischöfen, Fürsten und Universitäten habe ich teilweise persönlich, teilweise brieflich zugeredet, ebenso zu handeln. In
Ausübung meines Amtes sende ich
Euren Väterlichkeiten eine in Rom
gedruckte Abschrift der Bulle mit
dem Siegel eines Prälaten und der
Unterschrift eines Notars zu, in
meinem Namen mit der flehentlichen
Bitte, in dem des Papstes jedoch
fordernd und gebietend, daß Ihr
soweit als möglich alle Eurer
Jurisdiktion Unterworfenen mit
schuldigem Gehorsam zusammenruft
und in ihrer Gegenwart die Bulle
bekannt macht und sie entsprechend
ihrem Inhalt ermahnt, daß niemand
die verurteilten Artikel durch Lektüre,
Disputation oder in Schriften
verteidigt, lobt oder auf ihnen besteht,
und das unter den
Sanktionsandrohungen, die in der
Bulle enthalten sind, und der Strafe
des Ausschlusses von der Universität. Auch sollt Ihr veranlassen, daß dieselben die Bücher LUTHERS und seiner Anhänger unter denselben Sanktionsandrohungen dem Rektor der Hochschule vorlegen, die dieser dann, jedes einzeln, öffentlich verbrennen lassen soll. Von dem allen sollt Ihr, wenn nötig, treu Zeugnis ablegen, es sei denn, es gäbe einige Doktoren der Theologie oder des kanonischen Rechts, die im Eifer um die Wahrheit und zur Auslöschung der Irrtümer, nicht um die Wahrheit zu verkehren, solche Bücher mit Erlaubnis des Rektors und des ganzen Senates bei sich behalten wollen. Ihr sollt dabei Euer Gewissen in jedem Einzelfall prüfen! Ihr werdet durch dieses Verhalten dem Auftrag des apostolischen Stuhls, einer Gott wohlgefälligen Sache, die für die Kirche von Nutzen und für die Gläubigen heilbringend ist, entsprechen. Gegeben in
Ingolstadt, Eurer Magnifizenz und Herrschaften gehorsamer Johannes Eck, Protonotar uns apostolischer Nuntius. |
2. Die Bannandrohungsbulle vom 15-06-1520.
3. Vgl.o.Brief 03-05-1520, Anm.1.
4. Vgl.o. Brief 01-10-1520, Anm.5; Brief
06-10-1520, Anm.5.
5. Vgl. Brief 01-10-1520, Anm.7. - Zu dem 1981
im Wiener Haus-, Hof- und Staatsarchiv
aufgefundenen Pergamentoriginal der Bulle, das ursprünglich der
Publikation in Rom gedient hat,
s. Dokumente zur Causa Lutheri 2, 339.
6. Publikationsmandat: s. auch Brief
01-10-1520, Anm.8; Brief 03-10-1520, Anm.4; Brief 14-10-1520, Anm.17. -
S. hierzu die Protestation der Universität Wien gegen die
Publikation der Bulle:
RAUPACH a.a.O. 4 - 7 = Conspectus II, 105ff (Notariatsakt vom
10-12-1520): »Nos Joannes
Wenzlhauser, Artium et Saluberrimae Medicinae Doctor ac Almae
Universitatis Studii
Viennensis Rector, nos denique Procuratores, Consiliarii et Assessores
dictam Universitatem
repraesentantes nomine, vice ac de commissione totius Universitatis et
singularum personarum
et membrorum ejusdem, coram vobis Notario publico et testibus
praesentibus infra notata
deducimus et protestamur: Quoniam nuper per quendam Joannem Eckium
Theologum, ut
videbatur, certae literae ad nos et Universitatem praedictam, negotium
Doctoris Martini Lutheri tangentes, missae fuissent. Nos Rector ante
nominatus, ut debebamus, literas praenominatas ad
quatuor Facultates transmisimus, quae omnes et singulae negotium mature
et digeste
deliberantes, singula vota sua juxta Universitatis consuetudinem
attulerunt: Nos itaque Rector
praefatus visis Facultatum votis, aperte invenimus, tres Facultates
concordi voto, rem tam
arduam causis moventibus suspendendam fore, considerat namque
Universitas, esse in
Germania Reverendissimum Dominum Archiepiscopum Moguntinensis
Ecclesiae, qui et Primas
Germaniae existit, et Cardinalis est a Latere Pontificis Romani:
Similiter Reverendissimum
Patrem et Dominum Archiepiscopum Salisburgensem, pariter a Latere
Pontificis summi
existentem, tacemus nunc de reliquis Archiepiscopis, Episcopis,
Praelatis, Principibus,
Universitatibus, Comitatibus ubilibet per Germaniam constitutis, ad
quos omnes procul dubio
hujusmodi transsumpta Bullae Apostolicae pervenerunt, qui huc usque non
publicarunt, nec
opuscula Lutheri igni tradiderunt; praeterea Universitas famosissima
Studii Parisiensis, quae
nostra mater est, ad cujus instar nostram Universitatem fundatam esse,
literae fundationis
aperte docent; quae denique Parisiensis Universitas per Martinum
Lutherum et Johannem
Eckium in disputatione Lipsiensi suarum dissensionum judex electa,
usque in praesens
Lutherum non damnavit. Et super haec omnia in praefata Bulla omnes
receptatores, detentores,
fautores etc. Lutheri quasi damnati videntur; sicut autem veridica
relatione ad nos deductum
est, quod idem Lutherus in Curia Invictissimi et Sacratissimi Domini,
Domini CAROLI,
Caesaris potentissimi, Domini et Fundatoris nostri Clementissimi,his
diebus fuerit vel adhuc
degit: de cujus Invictissimi Principis consilio sunt quam plures
Archiepiscopi, Episcopi,
Praelati, Doctores et omnifariam experti, ibique nihil dignum morte aut
infamia eidem Luthero
actum esse: Ne in praedicti Domini et Principis nostri jacturam agere
videamur, Nobis
nequaquam licere praecipitanter, ejusdem Principis nostri mente non
habita, procedere. Et
quod idem Joannes Eckius Nuncium se asserit Apostolicum, de cujus, de
Notarii quoque et
Praelati, qui Transsumptum transmissum ad nos, ut asserit, munerint,
legationibus nihil constat.
Quoniam itaque Nos Rector praefatus in Consistorio nostro pro
pluralitate votorum
conclusimus, ob reverentiam Illustrissimi ac Invictissimi Principis et
Domini nostri, Domini
CAROLI Romanorum Imperatoris, et Domini FERDINANDI Archiducis Austriae,
Fundatorum
et Dominorum Nostrorum Clementissimorum, ac omnium Cardinalium,
Archiepiscoporum,
Episcoporum, Praelatorum ac temporalium Principum totius Germaniae, ne
et ipsi
macularentur eadem Bulla, ut asserit, aut fulmen sentiant; ac ob alias
causas et ad evitandos
tumultus, clamores et populi seditiones, quae per publicationem,
executionem nostram, ut
timendum est, contra Clerum insurgere possent, negotium ad tempus fore
distinendum;
sperantes, si Sedes Apostolica de his nostris motivis rationalibus
plenius fuerit informata,
nullam indignationem suae Sanctitatis Nos contracturos. Decanus vero et
Magistri Theologiae,
postposita ordinatione, statutis, privilegiis, et consuetudinibus
Universitatis, se et suam
Facultatem a Nobis et Universitate praedicta diviserunt et
declinaverunt, prout in alio processu
contra eosdem Theologos forsan emanando plenius continebitur. Ne itaque
jam dicti Theologi
vel quicumque alteri, nunc aut in futurum nobis et Universitati
praefatae publice vel occulte
impingere possint, Nos et Universitatem fuisse, esse aut fore haeresum,
errorum aut
perversorum dogmatum receptores, defensores vel promotores, Nostris et
totius Universitatis
nostrae ac omnium et singularum personarum nobis et praedictae
Universitati subditarum et
oboedientium nominibus melioribus, via, jure et forma, quibus possumus
aut debemus,
protestamur: nunquam fuisse et esse vel fore de mente et intentione
nostra vel alicujus nostri
velle consentire, defendere, recipere aut promovere quoscumque errores,
haereses aut perversa
dogmata, quae contra fidem Catholicam, sanctam Matrem Ecclesiam vel
ejusdem fidei articulos
aut Evangelium militarent; sed semper contra haereticos, perversos
Doctores et errantes
summis viribus laborare, fidem Christianam defendere, usque ad
sanguinis, si oportuerit,
effusionem. Rogamus itaque Nos Rector, Decani, Procuratores,
Consiliarii et Assessores
antedicti et nominibus, quibus supra, per Vos Notarium Publicum super
hac nostra
protestatione confici in signum verae et integrae fidei nostrae, unum
vel plura, quotquot fuerint
necessaria, instrumenta publica. - Quibus nomen suum subscripsit
Joannes Favorenus, alias
Gunsthoffer, Clericus Pataviensis Diecoesis sacra Imperiali Authoritate
Notarius. Acta sunt
Anno a Nativitate Domini MDXX Indictione octava, die vero Lunae, quae
erat 10. Mensis
Decembris.« 7. »Exsurge Domine«:
Dokumente Bd 2, 392.
8. Vgl.o.Brief 03-10-1520, Anm.6.
9. »Exsurge Domine«:
Dokumente Bd 2, 394.
10. Als Ausnahme von der strengen Bestimmung
hinsichtlich der lutherischen Bücher gilt die
Absicht, diese zu widerlegen. Vgl. dazu den Protest der
Universität gegen die Publikation der
Bulle (10-12-1520): RAMPACH, Evangelisches Österreich, Hamburg
1741, 4,1 : Beilage Nr.1B:
4 - 7.
11. Vgl. hierzu das Schreiben Kaiser Karls V.
an die Wiener Universität vom 30-12-1520:
Original im Universitätsarchiv Wien (V L 1). abgedr. von KINK 1/2,
124f und RAUPACH a.a.O.
7f. GOLDMANN (16 Anm. 8) verweist auf alte gleichzeitige
Plakatdrucke."CAROLUS Divina
favente Clementia Electus Romanorum Imperator semper Augustus. -
Honorabilibus, Devotis,
Fidelibus, nobis Delectis, N. Rectori, Doctoribus et Magistris
Universitatis nostrae Viennensis. -
Honorabiles, Devoti, Fideles, Dilecti. Etsi non displicuit nobis, quod
ex literis vestris (vgl. o.
Anm. 5) percepimus, vos ob vestram in nos observantiam eatenus
suspendisse exequutionem
Bullae Apostolicae contra libros fratris Martini Lutheri editae, donec
de mente et decreto nostro
certiores redderemini, nihilo tamen minus gratum nobis fuisset, si
facta vobis legitima insinuatione
praedictae Bullae, quemadmodum ab Universitatis vestrae Theologica
Facultate, cui in his causis
merito primae debentur, factum esse vestrae literae testantur, ita et
vos alii supra scriptos libros,
magnarum in Ecclesia Dei seditionum et periculorum fomites, debito igni
comburendos curassetis
et populum, ut ab illis sibi plurimum caveret, monuissetis. Quod
profecto jure bono citraque
alicujus notae periculum a vobis fieri potuit. Primum quia, quoties de
Religione agitur, Romanum
Pontificem Sanctamque Sedem Apostolicam convenit judicare. Deinde quia
non sit verisimile, ad
vestras jam tum aures non pervenisse, in nostris tam inferioribus
Burgundiae Provinciis, quam
Coloniae, Treviris, Moguntiae aliisque Germaniae locis Autoritate
Apostolica et nostro Caesareo
Decreto antedictos libros publico et debito incendio fuisse absumptos.
Postremo quia quum ista
vestra Universitas non solum optimae eruditionis, sed et Christianae
pietatis faecunda parens
semper fuerit, facile poteratis cognoscere, Lutheri et alia
Lutheranorum scripta a Charitate et Ritu
a nostris majoribus tradito discedentia, plurimum mali in Ecclesia dei
peperisse, et, nisi
praevideatur in posterum, pejus esse paritura. Verum quia persuasi
sumus, nullam aliam ob
causam istam cunctationem factam, quam ut nobis, cujus Majores istius
Universitatis fundatores
et protectores fuere, debitum honorem exhiberetis, non possumus non
commendare istum
animum devotionemque in nos vestram. Verum quia ad id plurimum
pertinere arbitramur, ut
pestilens illa seges Lutheranae haeresis aboleatur, vobis serio
committimus, et volumus, ut has
nostras in publicis totius Universitatis vestrae comitiis legi et
Lutheri libros in summum
Pontificem et Sedem Apostolicam honestasque personas famosa scripta
damnata et prohibita esse
publicari et servato ordine in his servari solito publico igni comburi
procurabitis. In quo rem
debitam et nobis in primis gratam facietis: Volumus etiam vos et omnes
alios scire, nos pro
Imperialis dignitatis officio et nostra enim natura omnibus viribus et
opibus nostris summaque
vigilantia curaturos, ne Sancta Sedes Apostolica et universalis
Ecclesia nobis imperantibus
aliquod incommodum aut detrimentum patiatur, sed ut summa pace,
tranquillitate et otio et
unione floreat et propagetur. Quod vobis clementer significare
voluimus, ut de voluntate et mente
nostra edocti nunc et in posterum sciretis, quid hac aut simili in re
vobis faciendum sit. Datum in
Civitate nostra Imperiali Wormatiae. Die tricesima mensis Decembris.
Anno Domini M.D.XXI.
Regnorum nostrorum, Romani Secundo, aliorum vero omnium Quinto CAROLUS.
- Ad
Mandatum Caesareae et Catholicae Majestatis proprium. MAX.
TRANSILVANUS."