NOTIUNCULAE DE DIALOGIS

INTER CATHOLICOS ET LUTHERANOS COLLOCUTORES

RATISPONAE ANNO 1541

bearbeitet von
Venicio Marcolino

/27/  <V> Jn articulum de justificatione ...

<Melanchthon[?]>

[...1W] filius irae.

Vere[?] [...1W] remissionem peccatorum propter christum.

[...1W] erigit fidem, qua agnoscimus.

[...2W] propitium et misericordiam.

Fides [...2W] fidere verbis.

Charitas[?] [...1W].

[...3W].

Difficultas[?], et gratia in eo est.

Per fidem mortuam non justificamur.

Per fidem solam[?] est controuersia

Quod per gratiam efficiamur nos justi .

[...4W] in sacra scriptura.

Eccius

Perseveraretur accepta formula loquendj.

[...2W].

Fides viua et efficax[?] iustificat.

1 Cor 13 , fides non poest[?] iustificare[?] sine assistentia gratiae et charitatis.

Fides est fundamentum et radix.

Ante charitatem non est viua et efficax fides, 1 Cor 13.

Qui non diligit manet in morte secundum Joannem.

Urgentes[?] contra [...2W].

Quia [...1W] distribuendum per gratiam et charitatem.

Etiam [...1W] dicunt[?] [...1W] charitatem et idcirco pertineat ad justificationem.

Citavit Lutherum, et visitationem Saxonicam.

Item addunt, etiam poenitent.

Coram populo opportet addi poenitentiam.

/28/ Melanchthon

De peccatore conuenit.

De operibus conuenit.

Non est quaestio, qua habitus vel qua virtus videatur[?].

Fides et Christus non diuelluntur.

Non justificatur autem homo fide propter ipsius qualem dignitatem. Si diceremus hominem esse justum propter fidem et charitatem, hoc est remissionem peccatorum habere, [...1W] dignitati hominis tribuitur illa justificatio.

Opportet autem utrumque adesse.

[...1W] doctrina nihil dixit de fide justificante. propter philosophicam opinionem. Addunt et dubitantes esse an simus in gratia dej.

Consolatio.

Sublatio dubitationis [...1W].

Eccius

Sine christo neque fides neque charitas[?] est.

Fides et charitas anteferunt[?] dignitatem justificationis.

In Apologia tamen ponitur esse justficatum[?] [...1W] a Deo juste reputemur.

Quod adheremus promissionj gratiae Christi, tota dignitas fidei et charitatis nostrae referenda est ad Christum.

Per misericordiae acceptationem, et participationis, et quod nos jnnitimur promissionj Dei [...3W] vt [...1W] propter Christum et clementiam Dei.

Ideo: fides iustificat, charitas iustificat.

Contingendum est moribus, quod iustificatio non fiat ex aliquo merito procedere, hoc est quod opera consequentia sunt meritoria acceptationis Dej etc.

/1/ Melanchthon

Negat conscientias non debere sentire nos esse acceptos propter fidem et charitatem et solo Christo jnniti.

Opportet fidem niti viuere, si addo dignitatem morum, fit dubium.

Ideo ex fide gratis, vt sit firma promissio.

Eccius

Gratia nihil, fides nihil est, si non essemus.

Bucerus

Vult omnia [...1W] affici cruci.

Solam voluntaten acceptantem esse jntendas, et ideo omnia pendere ex Christo.

Convenit : Christus non est apprehensura[?], sed fides.

Bucerus

Cum fide apprehendimus[?] Christum [...2W] in nobis.

Et est [...2W], sed non possumus illis niti.

Conuenit : Sed soli Christo.

Melanchthon

Habere fidem est niti Christo.

Bucerus

Omne opus bonum habet obiectum bonum.

Eccius

Contra sola etc.

Lectus est articulus concordiae.

Dominus Eccius pollicetur se exhibiturus suam concordiam.

Melanchthon

Disciplina et non meritum congrui.

Poenitentia.

Innouatio siue jnfusio.

Fides, quod propter filium Dei placeamus Deo, et non propter nostram dignitatem.

/2/

/3/ Melanchthon

Obicit.

Ponunt virtutes, sed quaestio est de acceptatione.

De justificatione formali, quasi in dignitate nostra consistat justitia.

De meritis etc.

Contra solam justificationem moleste feritur.

Eccius

Si non habemus respectum ad mediatorem, nihil est, etiamsi omnibus virtutibus abundauerimus.

De ablatione etc potest [...1W], a justitia justi.

De sola etc explicatio.

Bucerus

Non possumus justitiam nostram Deo opponere nisi vnam justitiam Christi.

/4/

<VII> <De nota verbi>

/10/ [...2W] de ecclesiae [...1W].

Traditionem et doctrinam.

Ad externum quod rectitudo doctrinae accipienda sit ab ecclesia, [...1W] hoc autem in posteriore loco.

<VIII> De poenitentia post lapsum

Efficitur autem haec mortificatio non tam ministerio legis etc. Nam lex quidem hic vicem gerit instrumenti et excitat ad poenitentiam, quam deinceps [...1W] spiritus efficit in nobis.

Quod mortificatio [...1W] requirat non solum contritionem siue resipiscentiam, sed et confessionem et satisfactionem castigatoriam postulat.

Satisfactio non requiritur ad remissionem culpae et poenae aeternae, quae gratis contingit [...1W].

De absolutione postea dicetur.

Satisfactio quoad.

/7/  <X> De authoritate ecclesiae

Eccius

Penes ecclesiam est : Potestas iudicandi de scriptura, quod ecclesia habet magisterium a Spiritu Sancto, si ecclesia non habuißet potestatem judicandi, non potuißet discernere apocrypha a ueris scripturis.

Potestas et authoritas interpretandi scripturam, alii enim aliter olim interpretati sunt scripturam, necesse fuit ecclesiam interpretari.

Fortasse conciliari poßint, si diceretur ecclesiam quidem potestatem judicandj scripturas, non autem authoritatem adiungendi. Discernit, non authorizat.

Concilium legitime congregatum, quod habet nullam defectibilitatem, generale non errat. Nam ecclesia amisißet magisterium Spiritus Sancti. Nam numquam deseruit Christus synagogam in juditijs de fide, ergo multo minus deserit ecclesiam.

In concilio Actorum 15 non fuit allata scriptura.

Bucerus

Ite in uniuersum mundum etc, quod iussu Christi scripta sit scriptura, et spiritu Dei impulsi.

De uerbo authoritatis et potestatis etc, ecclesia piorum habet semper Spiritum Sanctum, sed sicut singuli homines etiamsi sanctissimi, ita etiam cuncti errare possunt. Parua concilia nonnumquam recte statuerunt, maxima autem errarunt aliquando.

Aliud est judicare authoritatem maiore, quam id quod judicatur . Aliud est judicare non ex authoritate maioritatis, et hoc juditio judicare poßunt etiam singuli ecclesiam.

Donum judicandi est hic[?] potius, quam potestas.

Vbi sit potestas, disquirendum est penes spiritum Dei.

/8/       Interpretatio scripturae est penes Spiritum Sanctum.

Apud quos resideat hoc donum in ecclesia catholica. Catholicum exstendendum quod requirit vetustatem .

Synagoga habet promissiones easdem, quas ecclesia accepit. Iuditium secundum uerbum Dei fieri.

De ijs, quae sunt necessaria ad salutem, idem est sensus ecclesiae semper.

Communis consensus, id est prophetarum, apostolorum, sanctorum patrum, et hic accipiendus est neceßario.

Contra statuerent id quidem probari non deberet, sed praeter probari debet. .

Multitudini non uult tribuere juditium.

Omne opus conciliorum sit contra nouitatem [...1W].

An errent concilia generalia. Concilium Hierminense non habuit effectum contra Arrianos.

Vbi fuerint duo uel tres etc, si in Spiritu Sancto congregarentur, ij non errarentur in necessarijs ad salutem.

Calcedonense reprobatum in quodam capite suo a Leone pontifice.

Quis dicet legitime congregatum etc. Nota huius verbum, legitimus episcopus, irreprehensibilis. Chrysostomus.

Act 15[?] hierosololitanum concilium potius adducit scripturas.

Authoritas est penes ecclesiam, sed ex spirito Dei.

Gropperus

Authoritatis ambiguum. Caeteri diudicent. Firmamentum veritatis est ecclesia. Difiniendi potestas.

Authoritas primaria et libera est genita in uerbo, ideo non potest rejcere uerbo.

Nomen authoritatis dat implicitum in scripturis.

Authoritas approbaret[?] .

/9/       Juditium ecclesiae est anteferendum juditio cuiusque priuati. In non ncessarijs poßunt concilia generalia non ita perspicere et apte constitui.

Testium authoritas .

/35/ <XI> De sacramento ordinis

Eccius

De iurisdictione.

De numero ordinum.

Per quos.

Bucerus

Ordo, jurisdictio: in effectibus administrant quidem jurisdictionem sed et deligant munere. Excommunicationis judicium apud episcopos manßit. Differatur usque ad potestatem ecclesiae.

Per quos debeat, episcopi debent ordinare, sed ab ecclesia approbatos. Hoc etiam posset reijci ad articulum. Ordinandus sistendus est toti ecclesiae secundum authenticorum(?] ius.

Episcopi consensu ecclesiae electi sunt.

Et cleri ordinum numerus est:

Episcopus .

Presbyter, omnia possunt, quae episcopi, cum consensu episcopi, excepta ordinum collatione.

Diaconus, ad ministerium pauperum, vt asisterent episcopo.

Subdiaconus, vt subßeruirent episcopo, presbyteris, et diaconis et cura[?] pauperum.

Acolythi.

Caeropherarii.

Ostiarij, qui debebant arcere impios.

Exorcistae, qui vi quadam spiritus sancti expellebant daemonia.

            Ne[?] latres ecclesiis obtundamus.

Eccius

            Ordo non solum ministerium verbi.

Numerus ordinum ennumeratus per Bucerum placet.

Reformatione opus est.

Quomodo ordo sit sacramentum, quia manuum impositio.

Diaconj ministri viduarum, praedicatio etiam.

Quod confert gratiam.

Electio populi, Paulus non requisivit consensum populi in ordinatione Timothei discipuli.

/36/ Bucerus

Donum gratiae, 1 Timoth. 3 probat.

Eccius

Episcopus consecratus ordinet[?].

Addatur consecrandj.

Bucerus

Ordinent ministros, et sufficere vellint clericos.

Eccius

Distinctio presbyteri et episcopi, quantum ad officium in se attinet, fiat distinctio. Dionysius distinguit triplicem ordinationem.

Bucerus

Augustinus, quod episcopi etiam ordinarint.

Melanchthon

Ecclesiae non amittunt jus suum ad eligendum.

Eccius

Electionem habet ecclesia, sed ordinationem non habet.

Augustinus ponit inte errores Arij, quod resistit, possit ordinari.

Bucerus

Cum episcopus possit haberi, apud episcopos recipiatur ordo.

Eccius

Ordinationes ipsorum sunt fucatae.

/12/ <XIII> Confirmatio

Infantes post catechisationem.

Melanchthon

Caeremonia, vt nunc nihil.

Sacramentum, ritus hic non habet testimonium in scriptura. Quod detur gratia per eum, ideo recipit. Differt vt ceremonia a ceteris sacramentis.

Eccius

Dubitat de institutione Christi.

Donum datum in pentecoste superavit confirmationis vim.

Communis opinio: Christus est jnstitutor omnium sacramentorum.

In parvulis, quibus Christus imposuit manus et benedixit electis, hic instituit vel insinuavit, quod postea apostoli promulgarunt.

Puer [...1W] potest confirmari ad auctiorem gratiam recipiendam.

Ad concilium, loquitur de ijs, qui sunt perfectae aetatis.

Confirmatio habetur pro sacramento. Melchiades, Fabianus, Dionysius, Gregorius, Ambrosius, Augustinus.

Abusus pertinent ad reformationem.

Bucerus

Toto intellectu[?] liber vere displicet.

Nititur verbo bonum spiritum dantibus.

Verum est, quod ibi plus est collatum, tamen certum est confirmnationem ibi non fuisse, quod possit confirmari testimonium dare.

Differentia inter sacramenta, quae mandata habent a Deo, et quae non. veluti baptismus, eucharistia.

Promissio se daturus bonum spiritum jnnocentibus [...1W].

Episcopus confirmat ob honorem sacerdotij, non necessitatem legis.

Pueri possunt confirmari non jnutiliter, sed caret mandato.

Necessitas explicanda.

Non est jnanis impositio manuum , quae fit ad jnuocationem nominis domini.

Gropperus

Non dubium est confirmari etc.

Ad sacramentum, sacramentum est, sed non necessarium.

/11/ Eccius

Augustinus de doctrina de ordinibus sacris, expressio vim[?] non excludit [...1W] et exempli causa commemorat.

Augustinus libro 2 Contra Petilianum c. 24 sacramentum vocat.

Hieronymus contra Luciferianos.

Sacramentum, non est sacramentum necessitatis, sed opportet non contemnere.

Si dat gratiam est sacramentum .

Concilium Aurelianense etc de ijs, qui contemnunt.

Act. 8 episcoporum fuit confirmare.

De adultis, expediatur adultis, cum fuerit consequentium, pueri non sunt excludendi a sacramento, cum habiturus sit confirmatus maiore gloria.

Potest reijci ad ea, quae sunt reformationis .

Apochriphae epistolae recipiendae, Laodicense concilium approbatum dist. 19.

Dionysius, Ambrosius de sacramentis, Augustinus dat testimonium[?] huic libro.

Bucerus

Vocat sacramentum, [...1W] esse contendit, quia etiam signum crucis dicatur sacramentum.

De vi sacramenti .

Discrimen faciendum inter signa, quae habent mandatum, et non habent.

Vetustissimus ritus, quod possit vocari sacramentum.

Sit ritus institutus a Christo .

Efficientia, cum rite jnvocatur deus, exoratio.

Fidutia jn deo ponenda.

Infantes.

De confirmante.

Eccius

Nullum sacramentum habet ex opere fidutiam.

/13/ <XIV> De Sacramento Eucharistiae

Melanchthon

Transsubstantiatio.

Conuerti panem et vinum in corpus christi.

Quod annihilari panem et fieri corpus christi.

Praesentia corporis Christi extra usum, extra usum non est sacramentum, exemplo circumcisionis.

Eccius

Statuatur corpus Christi esse realiter et vere in Eucharistia, contra Berengarium.

Transsubtantiatis etc pro.

Conficiatur autem modis distinctis constat.

Innocentius interponit in concilio generali, in quo plurimi considerunt episcopi.

Annihilari est recentiorum, dimittamus eorum disputationes.

Converti, mutari, fieri, uerti.

Cur panem et vinum appellant quidam? Ante consecrationem ita vocant.

Quod ibi substantia panis vertatur in corpus et sanguinem Christi.

An extra vsum non sit praesentia corporis Christi, extra usum inquam, in quem institutum est.

Aßeruatio eucharistiae, canones ita ordinant.

Non propterea, non patres hoc asserunt.

Vsus: actu forabilitate.

Bucerus

Libertas ecclesiarum, vt sequantur verbum Domini, et nullam nouitatem.

Berengarius vel quicumque putarunt tantum symbolum et non veritatem corporis Domini.

In eucharistia vere exhibetur corpus et sanguis Domini.

Transsubstantiatio, contra conciliij authoritatem monet, quod necessaria sunt sufficienter tradita in scripturis.

Vetus ecclesia, de transsubstantiatione nihil nouerint.

Panis videtur, corpus Domini non videtur. Beda.

Spetiem, vocant panem speciem, quod videatur.

/14/     Panem eucharisticum esse panem.

Conuerti concedit, sed non quod substantia desinat.

Mutatio, qui antea ventrem alunt, nunc alunt.

[...1W], mystica mutatio, non naturalis.

Hylarius, Cyrillus.

Non credit transsubstantiationem.

Scotus et alij scholastici, quod convincere non possit fatetur.

Ad concilium, authoritatem concilij non velit libenter compleri c. Firmiter, non definit concilium, vt qui contra sentiat, sit haereticus.

Thomas in 4. sententiarum sentit quidem de transsubstantiatione, quod sit [...1W], sed Schotus repugnat.

Panis mutatur, ut sit exhibitiuus, vt mutetur substantia, hoc non concedit.

De vsu sacramenti quaerit, vnde habemus hoc de praesentia corporis Domini.

Hoc positum est signum testamentum, si transsubstantiatio locum panis convertitur in testamentum.

Formula.

Fac hunc panem esse corpus tuum etc.

Ecclesia greca non agnoscit hoc.

Accipite, manducate etc.

Panis, quem frangimus, est corpus Domini etc, non quem circumferimus.

Est locus ab authoritate, negatur.

De aßeruatione reliquiarum, quod in quibusdam ecclesiis fuerint combustae.

De adoratione non habemus verbum.

Rectam authoritatem verbi requirit, et pium consensum poscit, vt dissimuletur transsubstantiatio.

/15/     Gropperus

Vere corpus Christi est in sacramento.

Transsubstantiatio, consensus omnium piorum ab apostolis, qui intelligunt non manere ibi panis substantiam.

Transelementatio theophisis[?].

Innocentius.

Terrena coelesti re constans eucharistia, sed non manet panis.

De praesentia.

Praesentia extra usum, in quem institutum est, consecratur in illum usum, vt vel tunc, vel postea accipiatur.

Reliquiae asseruatae, miracula.

Delatio in canistro, mißa in mare[?].

Festum deportationis Sacramenti ex instituto Vrbani.

Abusus deberent tollj.

Eucharistiae habeatur honor et veneratio.

Pistorius

Gelasius, non desinit esse substantiam panis et vinj.

Definitio sacramenti, accedit ad elementum et fit sacramentum.

Eccius

/16/

/17/ Melanchthon

Vere realiter, substantialiter est corpus et sanguis Christi in coena Domini. Retinent verum panem.

Non disputetur de transsubstantiatione, retinere verbum[?] panis et sanguinis Christi.

Conuersionem ponere disputationes in talibus.

Canones quidam prohibent reseruationem c. iub. di. 2. de consecratione, Origenes item in Leuiticum prohibet. Hunc morem sequuntur. Hic mos, cum consentiat ad antiquitatem, non potest reprehendj.

Quando sacramentum translatum est ad alium vsum .

Bucerus

Vere antiquum consensum ecclesiae.

Ad verbum Domini, panem apud Paulum.

Panem, vt unum esse symbolum, Cyprianus li. 3.

Tertullianus panem appellat.

Panis corpus Christi secundum modum

Si non[?] exhibitum.

Esse Deo panem et vinum symbola.

Ad decretum concilij, opponit Romanum concilium sub Gelasio.

Posteriora praeferenda esse prioribus. Opponit corruptiones temporum.

Magister Sententiarum dis. 11. lib. 4.

Thomas in Summa dicit opinionis esse.

Concilium non datur, ut haereseos diuerßi sentientur.

De praesentia corporali.

Hesyichius, quod reliquiae fuerant relictae.

Verbum hoc est corpus meum etc, vt sumemus et commemoremus etc.

Indi non deferunt ad sacramentum, neque reseruant.

Festum corporis Christi vt abusum damnat.

/18/     Non esse corpus Domini nisi ibi, vbi corpus Domini exhibetur.

Eucharistia non accipitur nisi ad adorationem apud eos.

Transsubstantiatio : Chrysostomus in Joannem homilia 15. Epiphanius: Cibus est panis, virtus autem ad sanctificationem.

Eccius

De transsubstantiatione.

Patres pro eo, contra falsationem, Damascenus.

Verbum Christi est contra eos, accepit panem et dedit eis corpus, quod factum est per transmutationem.

Panis in scriptura, Eucharistia dicitur panis etiam post consecrationem, non quod sit naturaliter panis. Exodi 4 et 6: coluber verta est et non fuit virga. Manent quidem speties. Item vere corpus Christi est panis, Joannis 6. Propheta appellavit carnem Christi panem: Mittamus lignum in panem etc.

Ad Irenaeum, quando dicit illum panem esse terrenum, dicit ante consecrationem.

Ad Augustinum, de symbolo panis ad communionem.

Ad Scotum, contra eos, in 4 Sententiarum appellat constitutionem c. Firmiter, De summa trinitate et fide catholica.

De mutatione, ex eo[?] accedit uerbum ad elementum et fit sacramentum.

De mutatione non potest tradere cum verbo. Augustinus. Nam Cyprianus dicit naturaliter mutatus sit, opportet quod ipsa substantia non maneat naturaliter.

Ad missam graecorum, ita haberetur[?]: Fac hunc panem esse corpus tuum. Hoc jmplicasset contradictionem.

Sententia scripti haec est: Fac corpus hoc[?] preciosum etc, est a nobis.

Corestensis dixit graecos fateri transsubstantiationem. Item Jndj fatentur.

/19/     Ad Concilium Romnanum, negat factum fuiße.

Gelasij epistola extat, putat esse suppositiuam et in loco supposito jmpreßam, id est Basileae.

De eo, quod transsubstantietur panis in corpus Domini, nullam habet difficultatem, verae[?] inutiles quaestiones non debent jmpedire, iustas[?]. faciamus omnes[?].

De canone Clementis vellet videre canonem.

Ad Origenem jn Leuiticum, caute legendum, vnde forma non est, authoritas est etc in ijs gerunt[?] fidem.

Ad Cyprianum 2. li. epistola 3. . Panis.

Ad Augustinum ad Bonifatium etc.

Vellet videre vnum doctorem certum et expertum.

Thomas nihil improbat.

De praesentia corporali.

Christus jnstituit ad vsum: Accipite manducate etc jn commemorationem etc. Eucharistia consecratur in hunc vsum, qui est finis vltimus exsecutionis, et reßeruatio cum hoc fine non pugnat. Reseruata in canistro. Ambrosius De [...1W].

Ad Hesychium, de conuerßione in constitutionbus synodalibus habetur, Joannes [...1W] de Lapide.

Ad festum corporis Christi, quod non ideo non sit institutum ad hoc, honor habitus est arcae, nos exemplo huius reuerenter tradamus eucharistiam et viaticum [...1W], hoc non praejudicat sacramento.

Christum esse in eucharistia adorandum, in eucharistia Indi adorant Sacramentum.

Conßeruatio non est contra verbum Christi.

Augustinus de Adoratione jn ps. 96.

/20/     Non vult sententiam hanc defendere vsque ad mortem et ignem.

Gropperus

Hoc est corpus meum etc. Berengarius intellexit figurate, damnatus est ab ecclesia. Collocutores consentiunt in eam condemnationem, sacramentum esse tantum corpus et sanguinem Christi etc.

Quomodo sacramentum hoc sit corpus Christi? An per transmutationem, an per consubstantiationem, quod non fiat in ipso pane essentialis mutatio.

Sed germanus intellectus horum uerborum Hoc est corpus meum etc, id est quod hoc, quod porrigitur, sit corpus Christi. Jdem sentiunt veteres, et vrgent mutationem. Necesse est igitur, vt fiat mutatio substantialis, non enim fit accessione.

Patrum exempla in hoc.

Patres respexerint in transmutationem.

Et terrena et coelesti constans apud Jreneum, ex hoc non sequitur terrenum esse substantiale quiddam.

Aliud videre, et aliud esse jn altero.

In sententia si conueniremus, possit iniri ratio, ut disputatio non ad populum fiat, non fiat transmutatio, igitur non esse caute loquendum ad populum, sed fatendum mutationem fieri panis in corpus Domini, quia credendum est magis mysterium hoc, quam scrutandum.

Credatur esse corpus Domini iuxta uerbum .

De praesentia corporis, quod post consecrationem ibi esse vere corpus et sanguinem, etiam si non sumatur, accedente uerbo statim confectum est sacramentum etc. Augustinus. Ibi[?]) Christi uerbo deprompto sane hoc sacramentum non dicitur panis amplius, sed corpus Christi.

/21/     Item quia hoc sacramentum habet finem exercitivum[?], vt sumatur. Eusebius. li. 6. probat, quod possit reßeruari.

Cyprianus, Ambrosius.

Paschasius scribit de visibilj specie huius sacramenti et de miraculis.

Ad Clementem, quod reliquiae sumebantur summo honore, tamen sumebantur.

Verba Niceni Concilij distinguunt mutationem, quae jn pane fit.

De adoratione eucharistiae et veneratione, si christus est in eucharistia, cur non adoremus? Mißa graecorum habet adorationem.

Abusus non probat.

Pistorius

Non vult a confessione suorum discedere.

Bucerus

An patres recte citati sint, iudicent omnes.

De rebus diuinis nihil possunt statuere nisi ex uerbo Domini.

Hoc est corpus, id est hoc, quod ibi praebetur, est corpus meum, et hinc uolunt concludj, quod corpus sit sub accidentibus panis. Hoc est illud, vt de calice hoc poculum est merum instrumentum.

Non convincunt panem abesse. Concludit: Hoc est panis, ergo est naturaliter panis.

Spiritus Sanctus nouit optime loqui de his rebus. Et spiritus sanctus vocat panem, et authentici doctores, et Laodicense concilium etiam ita loquitur.

/22/     Subtilem quaestionem volunt vitare.

Ad authoritatem concilij, opponunt concilium Romanum, quod extat Basileae.

Canon graecorum habet mutationem.

De uerbis consecrationis et transsubstantiatione dubitavit Erasmus.

De Hesychio, de canone Clementis etc.

Mutatio, quod aqua baptismatis mutetur, id est a similj.

Reseruationem non recipit, quia non est ex mandato Dei.

Eccius

Eccius

An panis ante consecrationem est suppositum?

Bucerus

Est panis.

Eccius

Quando accidit corpus Christi, an sint unum suppositum uel duo?

Bucerus

Duo.

Eccius

Esset inconueniens ex concilio.

Bucerus

Quaerit, an uelit facere unionem hypostaticam. Habitus Christi afferebat spiritum, scilicet qui simul afferebat spiritum.

Melanchthon

Vt continens et contentum etc.

/23/ <XV> De confessione

Gropperus

Sententia libri orthodoxa.

Clauis ordinis a claue jurisdictionis distinguenda est. Potestas ligandi pertinet ad clauem jurisdictionis tantum. Dissentit, nam utramque clauem uolunt patres adhiberi in priuata confessione. Tertullianus, Nicephorus etc.

Clauis scientiae numquam distinguenda a claue juditii, quia ab occultis non minus periculi est, quam a manifestis.

Datur securitas nimia.

Ignoratio peccati uulgi.

Doctrina confeßoris.

Clauis: ordinis, jurisdictionis. Ordinis: iudicij, potestatis. Jurisdictionis: judicij, potestatis.

Medicinalis confeßio.

Confeßio auricularis a Christo insinuata, etsi non expresse praecepta.

De poenitentia dist.[?] 2.

Melanchthon

Enumerationem non eße juris diuinj.

De claue, necesse est ministerium et jurisdictionem distrahi. Concedit ministerio suum juditium, sed uult esse liberum. Non fuit conuersibile[?].

Hortantur homines, ut aperiant conscientias, non vult periculosissima lege onerari, vt sit necessaria enumeratio ab ignotis.

Confessio legitima est post excussionem.

Bucerus

Patres hortati sunt ad petendum remedium. Nemo debet absoluere sine recto juditio etc, vt medici expediunt conscientias perplexas, et impediunt dißolutas conscientias.

Debet impendi bono viro benefitium absolutionis, etiam si in genere confiteatur.

Medicinae.

Nixa est haec sanctis exhortationibus.

Nihil discrepantes dicit non esse expresse mandatum a Deo.

Ostendit medicum, per consequens jnfertur necessitas morbi detegendi, sed non iussit illum medicum quaeri. Ideo remedium in Christo, cui confitendum est.

/24/     De necessitate confessionis, pugnat hoc contra benefitium Christi, sed quia institutum est a Domino ualde salutare est.

Conditionalis necessitas est .

De seueritate, quaerenda sunt uere causae et uera remedia.

Remedia, uerbum Domini et catechesis.

Nemo admittitur ad communionem, nisi ostenderit se sacerdotj.

Quod commendatur benefitium absolutionis et eruditionis etc.

In hoc tantum peccatorum enumerandum est, quantum putarit confitens necesse est.

Securitas, laqueus: modicum quaerendum.

Ab occultis absoluitur etc, addendum est.

Deinde de conditione eorum, quibus debent homines confiteri.

Gropperus

Ambrosius, Chrysostomus: de publica confessione.

Ambrosius in exhortatione ad poenitentiam.

Bucerus

Necessitatem excludunt, sed admittunt exhortationem.

/37/ De enumeratione peccatorum

Melanchthon

Scrupuli collocutorum nostrorum:

Quod pro cultu habeatur.

Quod pro merito remissionis peccatorum.

Quod sit impoßibilis.

Quod nimias habeat propulsitates, quae dant occasionem dubitationj.

            Nos non defendimus .

[...1W].

Putant principales esse jmplicitos in enumeratione, et de neceßitate.

Bucerus

Securitas vitanda, consolatio quaerenda. Ultronea uoluntate facienda sunt.

Remedium debet esse jnnoxium.

Gropperus

Mutua explicatio patefacit viam ad concordiam, etsi modus principalis non est distinctus. Suspendendum et redendum ad librum.

<XVI> Matrimonium

Melanchthon

Mitiganda putat uerba, quod non ita in gentilium et judeorum etc, ponendum jnfidelium etc.

De diuortijs, fiunt separationes in causa desertionis etiam etc, reiciendum ad articulum reformationis.

Gropperus

Vera matrimonia constiterunt etiam inter judaeos sanctos.

Melanchthon

Quae de diuortijs ponenda sunt, reiciantur in articulum reformationis.

<XVII> De vnctione

/38/ Melanchthon

Propter ritum non volunt scindi[?] ecclesiam.

Sacramentum non concedit.

Apostoli medici. Nos a dono. Nos sine dono.

Constet, quod non sit res instituta diuinitus.

Promissio pertinet ad orationem.

Jacobus loquitur de dono.

Jnuocatio uero sanctorum non placet, vnum deum adorabis.

Formalia uerba expendenda.

Gropperus

Apostoli hoc fecerunt, proculdubio non juuissent.

Locus Jacobj necdum de oleo medicinali, sed etiam de mysterio intelligendus.

Doctores sentiunt ecclesiam recepisse ex illo Marci c. 6.

Veteres vocant sacramentum,

Ex c. Marci non extra eundum.

Formalia uerba expendenda.

Reiciendum ad locum de caeremonijs.

Jnvocatio sanctorum rejcienda ad locum suum.

Bucerus

In scriptura orationes sanctas habent .

Et oratio fidei saluabit laborantem, et eriget eum Dominus etc.

Nouissimum baptismum appellarent recentiores[?].

In precationibus sunt adiuncta, quae non conueniunt.

Distinguendum de baptismate et eucharistia.

In libris authenticis non est mentio huius ritus.

Ad Innocentium primum scribentem ad Eugubium etc, an etiam laicos hoc ritu vngi etc, ritus non necessarius.

Quod Jacobus affert est jmitatione factum .

Cauendum, quod post positum est, et omittatur etc.

Vis sacramenti etc, non debet niti promissione.

Oleum adjunctum orationj.

Promissio non est unctioni data.

Melanchthon

Pios posse bene vti concedit, ad honestum finem.

/39/ Gropperus

Non nouum sacramentum ostenditur[?].

Ecclesiae authoritate jndicatum est esse sacramentum.

Jn concilio habito sub Eugenio florentino ceteris sacramentis annumeratum est hoc sacramentum a graecis.

Qui aegrotat in sola Dei misericordia confidet etc.

Qui credit accipit remissionem peccatorum etc.

Jmitatio faciet locum Jacobj distortum.

Totum ecclesiae juditium rejcietur.

Bucerus

Patres faciunt plura et pauciora sacramenta.

Oratio iungitur cum oleo, hoc est oratio disiuncta ab oratione .

Signo poßunt in nomine Domini vti, vt sal circa baptisma.

Authoritas ecclesiae, confessum esse opportet perpetuum, concilia sunt recentia, Dionysius non meminit vnctionis,

Oleum sanctissimum ritum, et jmitatione susceptum

Gropperus

Ritus jmitatione receptus.

Si non haberemus uerbum Jacobj apostoli fortasse possimus jnduci hunc ritum jmitatione tantum indictum, sed non possimus id facere, quia in apostolo positum etc.

Habet promissionem, et non est hominis.

Orationi fidei jnnititur.

Ad perpetuum patrum consensum, an hic sic obtinuerit in omni ecclesia, Graeci et Latini authores sentiunt nobiscum.

Vsus reperitur in omni ecclesia etiam modo,

Regula: Quando videmus vsum aliquem in ecclesia, et habeat testimonium a patribus, et non pugnet cum verbo Dej, praesumitur ab apostolis manasse ad nos sicut mandatum etc.

Bucerus

Exhortationem dicit, et non mandatum.

/40/     Ex diuina jnstitutione non est, nam alias nemo quiuis potest id praeterire.

Ad authoritatem ecclesiae, negat ab vniuersa ecclesia esse receptum.

Consuetudo vniuersalis , putat dicta patrum esse excutienda.

Non est sacramentum . Jacobus adhortatur tantum, vt Paulus de judicio virilj.

Iacobus non loquitur tantum de ea vnctione, quae in Marco etc.

[...1W].

Si ita adhibetur, vt orationj fidei tribuatur totum hoc, et adhibeatur oleum, non jmprobetur.

/25/ <XIX> De ordine hierarchico jn ecclesia

Melanchthon

Ex politia ciuilj non est constituendus ecclesiae ordo, vt factum est in Decretalibus, quod translato sacerdotio sit etiam translatio legis facta.

1. Ordo hierarchicus praesefert nescio quam potestatem ferendae legis, mutandae, superioritatem.

Ministerium uult esse in ecclesia tantum.

Excide[?] regere[?] .

Ambiguum scriptum.

2. Primatus Petri, testatur non se concedere Romano Pontificj primatum jure diuino.

Non ipse soli, sed principaliter ipsi.

Jn articulo justificationis vnionem cavillatur, quod discesserint de rectitudine.

3. Quod in locum apostolorum successerint episcopi, dona apostolorum non habent, nec in locum apostolorum successerint pari potestate, non excellunt donis episcopi, nisi Deus peculiariter excitet eos.

Quod omnes ministri praedicantes euangelium successerint in locum apostolorum, qui jn offitio sunt, successerunt apostolis, episcopi non[?], quia in offitio non sunt, non episcopi iure diuino , sed principes, vel in partem sunt episcopi, qui persequuntur pios, non sunt episcopi, sed [...1W].

Putat mutandum, vt pro episcopis ministri ponantur.

4. Ordinatio caeremoniarum et disciplinae, concedit vnumquemque pastorem id posse in sua ecclesia.

Cohaeret [...1W] .

Cultus non possunt jnstituere, qui tantum diuina voce jnstituuntur.

5. De legibus.

De cibis, de celibatu, de satisfactionibus reclamat posse detegere ceremonias institutas in verbo Dej.

/26/     De libertate christiana.

Traditiones, quae fiunt a pastoribus, debent retineri vt vtiles, sed possunt omitti sine periculo[?], extra casum scandali.

Gropperus

1. Longe alia ratio est ciuilis politiae et ordinis ecclesiastici, est regimen spirituale, quo animae pascuntur, non probat confusionem regiminum. Ordo hierarchicus tamen probari debet, ut in ecclesia sit vnitas. Est vsitatum apud patres.

2. De primatu, etsi Christus apostolos voluerit paris esse potestatis, praeponere tamen voluerit vnum, vt vnitatem declararet, secundum Cyprianum. Vnum opportet pluribus paeesse in schismatis remedium. Christus Petrum solum vocauit post ressurrectionem etc, pasce oues meas, dixit.

Ministerium mundj .

Primatus non certo loco alligandus, sed in Petro tamen collocatus est primatus, et hactenus diei patet Petrum jure diuino habuisse primatum.

An ergo vnus princeps .

De jure humano non disputatur, omittatur disputatio de jure diuino .

3. Apostoli habuerint maiorem gratiam, quam episcopi nunc, qui successerint apostolis quatenus ministri.

Spiritus Sanctus constituit episcopos act.

Differentia sacerdotum et episcoporum, opportet habere episcopum maiorem authoritatem quam sacerdos.

4. De constitutionibus.

Distinctio ceremoniarum juris diuinj etc.

Juris diuinj ceremonias debere cedere charitati.

5. De ordinatione.

/29/ Bucerus

1. Apostoli ministri Christi, et dispensatores ministeriorum Dej.

Titulus aliquis aptior ex scriptura poni potest.

2. Primatus, de primatu non est, quod disputemus, consideremus potius de ordine, ob fuit Petrus et regit conueniente consilio aliorum.

De primatu, qui nunc in ecclesia est, reuocat ad primos canones, qui sic habent, vnus ex presbyteris sit praefectus, sit alijs presbyteros, sed episcopus omnia tamen agere debebat cum consilio aliorum presbyterorum, metropolitanus non habuit potestatem in episcopum, ad corrigendum non habebat potestatem nisi concilio coacto, appellatio ad aliam sedem est prohibita, sed licebat appellare concilium. Si cum hac moderatione concedamus primatum Romano Pontifice, qui sit vere pontifex, nihil est periculj. Hierpnymus in epistolam tit. Ad Euagrium: Omnis potestas a Deo.

De vnitate ecclesiae conseruanda, Eph. 4. vnitas fidei etc. Causa vnitatis hic exponitur, est ab opere ministerij, non autem ab vnitate ministrorum.

Sed vnitas ministerij constari non potest, nisi vnus sit minister .

3. Successio episcoporum, vt quisque ecclesiam sibi traditam secumdum verbum Domini regat.

4. De ceremonijs etc.

Expedire et sufficere variunt[?] etc. Nam debemus inniti ad optima.

Scandalum, vt ne temere tamen aliquis offendatur.

/30/     5. De episcopis non fungentibus munere, rejciatur hoc ad disciplinam.

Debent primum praedicatores esse et sacramenta administrare.

<XX-XXIII> <Dogmata, Ceremoniae, Disciplina>

De jnvocatione sanctorum et reliquijs eorundem

Melanchthon

Non possunt regredi, ut videantur confirmare abusus.

Desiderat in articulo de symbolo etc.

Uenerationem, memoriam etc retinent.

Cultum et jnuocationem damnant.

In Jnitio non fuit jnuocatio indicata.

Fortasse fuit tollerabilis vt stipula.

Cultus, quia non est in scripturis, nemo debet cogi, vt eum recipiat.

Tenent consequentiam multorum etc, de statuis adorandis.

Non consentit in illum totum articulum.

Ora pro me sancte Petre non probatur, quia tribuit omnipotentiam sanctis, quasi sancti non possunt inspicere corda, nisi sint omnipotentes.

Ipsorum deprecatione potest confirmare vigentes ipsorum abusus.

Gropperus

Dionysius. Vbi irrepsit abusus in ecclesia non esse aptius remedium, quam vt veritas doceatur, nam patefacta veritate per se ostendit abusus.

Constitutionem affert, quae non potest in totum tolli, nec fieri pium esse videtur.

Jnuocatio indicata in prima ecclesia. Jnnititur communioni sanctorum.

Merita sanctorum, non ut propter merita eorum aliquid mihi tribuatur, sed vt eorum meritis afficiar aut vt vt preces eorum nobis prosint.

/59/  Missa

Melanchthon

Duo desiderat.

Sacrifitia, quae posita sunt ad tuendam oblationem, pertinent ad sumptionem, nam sumptio applicat nobis meritum Christi, non oblatio.

Contra :Et reliqua pertinent ad excusandos abusus.

Canon manifeste loquitur de oblatione.

Oratur pro hostia, vt sit accepta Deo.

Applicatur in remissionem peccatorum, de hac applicatione pugnant, nec de oblatione laudis pugnent.

Mererj hoc opus facienti et alijs remissionem peccatorum.

Non vult assentire.

In rationes.

1. Christus sese obtulit ad hebraeos, hanc hostiam applicemus nobis fide etc. Non est miscenda res, quasi sacrificium missae [...1W] etiam iuge potest delere.

Vnum sacrifitium, quo aboletur peccatum etc.

2. Non possumus offerre aliud, quam quod Christus obtulit, in coena non fecit Christus oblationem, sed distributionem. Res non potest apllicari per alienum opus.

[...2W] .

3. Mentio mortuorum, quod valeat pro animabus non defunctis.

De oratione pro defunctis volunt contendere.

Res pugnat cum remissione peccatorum.

Artis[?] ratio .

4.

/60/ Gropperus

Quidam fortasse putarint applicationem sitam esse in opere sacerdotis, etiam si fide sibi non appliceretur, sed hoc non probat, quia propria debet sibi quisque applicare debet[?].

Augustinus missam duo continere. Primum panis et vinum fiunt corpus Domini etc, quae postea distribuuntur, praecipue secundum consistit in precibus, obsecrationibus etc. Cmmemorationes,repraesentationes illius quod Cristus passit in cruce.

Quaedam sunt singularia sumentibus.

Quod ad reliqua attinet ista omnia pie fieri posse etiam pro alijs vtiliter etc.

Non est igitur absurdum, vt petitiones, obsecrationes etc fient pro alijs. Non tamen quod haec applicentur absentibus, nisi fide cupiat uel praesenti uel praeterita.

Vtrumque ornandum.

Sumptio est ornanda, ut jnterim in sacrifitio sua quoque ratio constet.

Patres omnes docuerint nouam in coena oblationem instituisse. Polycarpus, Cyprianus.

Ad Paulum illud vnica hostia Christum perfecisse sanctos.

Oblatio nostra est repraesentatio hostiae vnicae, quod repraesentatur realiter.

Non aliam offerimus oblationem, nihil adiungimus perfectissimo sacrifitio Christi et passionem Christi opponimus prece pia patri, accipimus calicem Domini et nomen Domini inuocamus.

Canon posset fieri explicatior.

Pro redemptione animarum oblatio etc. Memento omnium circumstantium etc.

Pro redemptione perita agit gratias.

/61/     Commemoratio mortuorum.

Bucerus

Non alia est dissensio quam de ratione commendandj huius mysterij.

Sacrifitium, non pugnant aliud quam ne fidutia in Christum minuatur et ponatur in opus sacerdotis offerentis,

Facite hoc in meam commemorationem, ad sumptionem refert, et vt memores simus omnium benefitiorum Christi, vt fides augeatur et efficacius operetur omnia bona opera.

Spiritualiter non prodest, missae impiorum defunctorum sunt jdolatria, in re consensus est.

Sacrificium dicitur quod sacrum a nobis fit.

De oblatione Christi, nam patres dicunt jmmolari Christum, non jmpium est uerba patrum commode jntelligere, olim multa ab eis vtiliter dicta sunt, quae nunc uerba vttilia non sunt.

Offerre corpus Christi quid sit secundum patres. Christus offertur ad recordationem, Dei non, sed nostram, quia ad hoc datum ad nostram commemorationem. Offerre igitur nihil aliud est quam praedicare mortem Domini etc. Augustinus De fide ad Petrum: Firmissime tene etc. Gratiarum actio et commemmoratio est sacrifitij etc. Per sacramentum memoriae celebratur, oblatio nihil aliud, quam commendatio sacrifitij Christi, vt nitatur ecclesia tota hac hostia per fidem.

Praefiguratiuum futurj et repraesentatiuum praeteriti .

Applicatio sacerdotis nihil confert populo, nisi fides populi accedat.

Quidam ponunt, quod Christus offeratur patri Christi, etiam idem est quod tota ecclesia complectitur Christum, et propter ipsius mortem rogamus, vt nobis sit propitius.

/62/     De Canone.

Populus debet Amen respondere, quia publicum offitium est, in missa debent esse communia. Gregorius porro dicit ad orationem dominicam consecrauisse apostolos, quod canon non est vetus.

Canones debent in synodis approbati esse.

Vult non eadem prece vtendum esse necessario.

In canone possunt pleraque omnia ita interpretari, vt nihil habeant absurdj, uellet esse clariorem.

Jncommodum canonis, reuerenter debemus omnia agere.

Ecclesia olim habebat hunc morem: Omnes offerebant in vsum pauperum. Desinit nunc mos hic, etc. Panis ille est et vinum, sed non sunt dona amplius etc. Si restitueretur vetus mos, non repugnarent.

Pauperum collatio [...1W] .

3. De mortuis, memoriam facere ibi est solita ecclesia.

Vetustissimi non posuerint medium statum. Orationes funebres Ambrosij et Gregorij Nazanzeni praecantur ressurrectionem tantum mortujs. Dionysius Areopagita [...1W].

Ad locum Pauli igne probari etc, abusus, suffragia post mortem etc.

Non damnat orationem pro mortuis, vt erigant familiares, Ambroßius in oratione funberi pro Valentiniano.

Vt offeramus in commemorationem .

Communio, et commemoratio vtraque principalia.

[...1W] conuenire praetermissum .

/43/ Melanchthon

De mißis sine communicantibus

Missae sine communicantibus sunt solutae propter opinionem de applicatione.

Vellet vbique abditas priuatas missas, non uellet esse author, ne subito fieret.

De utraque spetie

Vsus vnius spetiei non est summus error, putat esse abusum, non propterea damnat ecclesiam, quia habet ea[?] multas stipulas, non vult dicere indifferens quiddam, quia non posset obtinere a suis, si inchoaretur concessio vtriusque spetiej, tollerandj essent, et non judicandj, sed pertinaces sunt judicandj.

De latinis contionibus

Ea res non habet disputationem.

De disciplina

De coniugio.

Monasteria abolenda, non reformanda.

Gropperus

1. Mißae plane priuatae, quae sunt sine astantibus, non probantur. Mißa cum astantibus et sine communicantibus haec habet medium, ut non aboleretur sine astantibus.

2. Libera communicatio, pendet haec res tota ex prohibitionis solutione, non potest damnare consuetudinem veteris laicae communionis.

3. De lingua, fieri debet moderate, aedificaret,

4. De recognoscendis formulis, uult ob diuersitate formularum.

/44/     5. Disciplina in genere posita est, vocatio necessaria est.

6. Coelibatus.

7. Monasticen, propter multos fructus.

8. De votis .

De aetate .

Bucerus

1. Nititur veteri instituto, si uolunt spiritualiter communicare, possunt etiam communicare.

2. Mutatio Jnstituti non probatur. rem jndifferentem non vult.

3. Lingua, vt libertas relinquatur ecclesijs.

4. Disciplina, necessaria tantum requirit, canonica electio uult restitui populo.

5. De ritibus expendendum est.

6. De monastica, secundum Calcedonense concilium.

7. De coelibatu,

/47/ Melanchthon[?]

Politia ecclesiastica in: pijs caeremonijs, disciplina ecclesiastica.

Disciplina, caeremoniae: non vt in illis fidutia salutis ponatur etc.

Libertas christiana.

Scandalum et contemptus.

Apostoli .

Caeremoniae cultus.

Quod fulciant fidem etc.

Extra casum scandalj.

Gropperus

Successio episcoporum in eo loco, vbi sunt constituti episcopi.

Bucerus

Per segregrationem.

2. Quod ille non sit uere episcopus, qui non est in offitio.

1. Quod non sit aliquis primatus constituendus nisi jure humano.

Distinguendi cultus a caeremonijs ordinis causa institutis.

/48/   Dogmata

            Sancti: Jmitatio.

Laudatio.

Consecratio.

Oratio - tertia [...1W].

Jnuocatio.

Relinquiae vt pignora.

Jmagines.

De sanctis

Contrauersum, quod jnuocatio sanctorum sit recepta ab ecclesia, vt articulus de Trinitate.

Cultum jnuocationis directum et jndirectum damnat ex absurdo etc.

Orare propter merita sanctorum damnat.

Reliquiae, ne peregrinationes instituantur.

De Mißa

Sacrifitium jncruentum et spirituale.

Repraesentatiuo sacrifitio jmmolatur Christus etc.

/49/     Quod Christus jmmolatur in altari, et quod non minus efficax, quam in cruce.

Non habemus mandatum offerendi

Pro mortuis.

Communio sacerdotis distinguenda a communione laica.